το σπήλαιο της Ειλειθυίας

Η σπηλιά βρίσκεται 7 χιλιόμετρα ανατολικά από το Ηράκλειο, κινούμενοι από την εθνική οδό Ηρακλείου - Αγίου Νικολάου προς το χωριό Ελιά. Από τον κόμβο Καρτερού, μια δεξιά παράκαμψη του δρόμου οδηγεί σ’ αυτό. Βρίσκεται σε απόσταση 1χλμ. Ν. της Αμνισού στην πλαγιά ενός λόφου.

Το σπήλαιο αναφέρεται από τον Όμηρο και τον Στράβωνα Ανακαλύφθηκε στο τέλος του περασμένου αιώνα και στους ντόπιους ήταν γνωστό ως Νεραϊδόσπηλιος. Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε από τον Ι. Χατζηδάκη to 1885, ο οποίος το ταύτισε με το Ομηρικό σπήλαιο λατρείας της θεάς των τοκετών Ειλειθυίας. Οι ανασκαφές υπό τον Μαρινάτο κατά τα έτη 1929-1938 πιστοποιούν την χρήση του κατά την Νεολιθική, Πρώιμη, Μέση και Ύστερη Μινωική και Γεωμετρική περίοδο.

Η ανάπτυξη του είναι επιμήκης με κατεύθυνση Α-Δ και η είσοδος του βρίσκεται στα ανατολικά. και μέγιστες διαστάσεις 64 x 9 x 4,5.Το συγκεκριμένο σπήλαιο ξεκίνησε ως τόπος διαμονής προϊστορικών ανθρώπων, ενώ κατά την 3η χιλιετία εξελίχθηκε σε τόπο μινωικής λατρείας. Από τότε συνέχισε τη διαχρονική πορεία του μέχρι και τον 5ο - 6ο αι. μ.Χ. Αποτελεί έναν από τους ιερότερους θρησκευτικούς τόπους, καθώς κατάφερε να επιζήσει δύο πολιτισμών (μινωικός, ελληνικός) και τριών θρησκειών (μινωική, μυκηναϊκή, δωδεκάθεο του Ολύμπου) και να διατηρήσει τη σπουδαιότητά του.

Eσωτερικά υπήρχε ορθογώνιο δωμάτιο (”θυρωρείο σπηλαίων”) και ένας ορθογώνιος περίβολος ο οποίος περικλείει κυλινδρικούς σταλαγμίτες (βωμός ή σηκός;). Η ”Πλατεία των βωμών” βρίσκεται ακριβώς έξω από το σπήλαιο και χρησίμευε πιθανόν για τελετουργικούς σκοπούς. Εδώ αποκαλύφθηκαν κτήρια του 14ου-13ου αι. π.X. που ερμηνεύτηκαν από τον ανασκαφέα ως κατοικίες ιερέων.
Το σπήλαιο είναι όμορφο με σταλακτιτικό διάκοσμο, κολόνες και λιμνούλες. Στο κέντρο περίπου του σπηλαίου, υπάρχει ορθογώνιος βωμός γύρω από δύο κυλινδρικούς σταλαγμίτες που μοιάζουν με τις μορφές ενός άνδρα και μιας γυναίκας. Ανάμεσά τους βρέθηκαν τόσα πολλά φυλαχτά, που πολλοί υποστηρίζουν πως θα πρέπει αυτά να παράγονταν μέσα στο σπήλαιο.

Στο σπήλαιο ασκήθηκε λατρεία από τη Νεολιθική εποχή μέχρι και τον 5ο π.Χ. αιώνα. Το σπήλαιο είναι ένα από τα αρχαιότερα κέντρα λατρείας, αφιερωμένο στη θεά προστάτιδα των τοκετών και κόρη της Ήρας, Ειλειθυία (από το ρήμα ελεύθω = έρχομαι, φέρω, μετοχή εληλυθία = η ερχόμενη προς βοήθεια). Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ειδώλια γυναικών σε στάση τοκετού, ενώ θηλάζουν ή δέονται, ειδώλια ζώων, νεολιθικά όστρακα και εργαλεία.Η λατρεία της θεάς ήταν έργο των γυναικών. Πριν από την κρίσιμη ώρα του τοκετού, αλλά και μετά τη γέννηση του παιδιού, της αφιέρωναν εσθήτες και πέπλους, και στεφάνωναν το άγαλμά της με δίκταμο (φυτό που σχετιζόταν με την μαίευση)
http://www.panoramio.com/user/1832830/tags/Eilithias%20cave

Hom. Od. 19 , 185-189
185ἔνθ᾽ Ὀδυσῆα ἐγὼν ἰδόμην καὶ ξείνια δῶκα.
καὶ γὰρ τὸν Κρήτηνδε κατήγαγεν ἲς ἀνέμοιο,
ἱέμενον Τροίηνδε παραπλάγξασα Μαλειῶν:
στῆσε δ᾽ ἐν Ἀμνισῷ, ὅθι τε σπέος Εἰλειθυίης,
ἐν λιμέσιν χαλεποῖσι, μόγις δ᾽ ὑπάλυξεν ἀέλλας.


Strabo, Geography book 10, chapter 4:
[8] Μίνω δέ φασιν ἐπινείῳ χρήσασθαι τῷ Ἀμνισῷ, ὅπου τὸ τῆς Εἰλειθυίας ἱερόν. ἐκαλεῖτο δ᾽ ἡ Κνωσσὸς Καίρατος πρότερον ὁμώνυμος τῷ παραρρέοντι ποταμῷ. ἱστόρηται δ᾽ ὁ Μίνως νομοθέτης γενέσθαι σπουδαῖος θαλαττοκρατῆσαί τε πρῶτος, τριχῆ δὲ διελὼν τὴν νῆσον ἐν ἑκάστῳ τῷ μέρει κτίσαι πόλιν, τὴν μὲν Κνωσσὸν ἐν τῷ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . καταντικρὺ τῆς Πελοποννήσου

Apollonius Rhodius, Argonautica
book 3, card 801:
οἵη δὲ λιαροῖσιν ἐφ᾽ ὕδασι Παρθενίοιο,
ἠὲ καὶ Ἀμνισοῖο λοεσσαμένη ποταμοῖο
χρυσείοις Λητωὶς ἐφ᾽ ἅρμασιν ἑστηυῖα
ὠκείαις κεμάδεσσι διεξελάσῃσι κολώνας,
880τηλόθεν ἀντιόωσα πολυκνίσου ἑκατόμβης:

Pausanias, Description of Greece book 1, chapter 18: ..
[5] πλησίον δὲ ᾠκοδόμητο ναὸς Εἰλειθυίας, ἣν ἐλθοῦσαν ἐξ Ὑπερβορέων ἐς Δῆλον γενέσθαι βοηθὸν ταῖς Λητοῦς ὠδῖσι, τοὺς δὲ ἄλλους παρ᾽ αὐτῶν φασι τῆς Εἰλειθυίας μαθεῖν τὸ ὄνομα: καὶ θύουσί τε Εἰλειθυίᾳ Δήλιοι καὶ ὕμνον ᾁδουσιν Ὠλῆνος. Κρῆτες δὲ χώρας τῆς Κνωσσίας ἐν Ἀμνισῷ γενέσθαι νομίζουσιν Εἰλείθυιαν καὶ παῖδα Ἥρας εἶναι: μόνοις δὲ Ἀθηναίοις τῆς Εἰλειθυίας κεκάλυπται τὰ ξόανα ἐς ἄκρους τοὺς πόδας. τὰ μὲν δὴ δύο εἶναι Κρητικὰ καὶ Φαίδρας ἀναθήματα ἔλεγον αἱ γυναῖκες, τὸ δὲ ἀρχαιότατον Ἐρυσίχθονα ἐκ Δήλου κομίσαι.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Larusse, Britannica τ. 7, 22
http://www.fhw.gr/chronos/02/crete/gr/gallery/spilaio.html.
http://odysseus.culture.gr
http://www.perseus.tufts.edu
www.hellenica.de/…/Mythos/Bild/Hellas.jpg
http://www.toxolyros.gr/photos/displayimage.php?pid=844&fullsize=1
http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/Hrakliou/Arxanes.htm
http://www.nah.gr/itrace/index.php4?cat_id=302&content_lang=1&subsite=1&action=show_point&bid=30

Αρχαία κείμενα από http://www.perseus.tufts.edu

Αυτά από τους επιστήμονες, τους ειδικούς: μα εγώ δεν είμαι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Πότε πότε έρχομαι εδώ κρατώντας τη φωτογραφική μηχανή, για να μπορέσω φεύγοντας να μεταφέρω μαζί μου μερικές εικόνες, όσες η μνήμη αδυνατεί να συγκρατήσει, και ένα φακό, να διαλύσω με το φως του τα σπηλαιώδη σκοτάδια, χωρίς ελπίδα ίσως να φωτίσω τα ατέλειωτα σκοτάδια της ύπαρξής μου. Μα αυτή η αίσθηση ανημπόριας είναι που φέρνει συνέχεια τα πόδια μου εδώ, χωρίς πολλή σκέψη πολλές φορές, μηχανικά ίσως, ιδιαίτερα όταν η καθημερινή πραγματικότητα γίνεται αβάστακτο και δυσερμήνευτο φορτίο.

1 μόλις χιλιόμετρο νότια από τον αρχαιολογικό χώρο της Αμνισού, την Έπαυλη των Κρίνων, μπροστά στο σπήλαιο της Ειλειθυίας, προσφέρεται στα μάτια μου άπλετη θέα, και μάλιστα προς το βορρά, όπου ξεχωρίζει με την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της η νήσος Ντία.

Άφηνες μια μεγάλη νύφη αφρού ανεβαίνοντας
Τίναζες το κεφάλι σου σαπουνισμένο από την πρωινή ομορφιά
Η αιθρία πλάταινε τα μάτια σου
Οδ. Ελύτης, Προσανατολισμοί, Η γέννηση της μέρας

Το σώμα του μικρού νησιού απλώνεται ξαπλωμένο ευθεία μπροστά μου.
Πάντα η στολή σου είναι στολή νησιού είναι μύλος που γυρίζει
ανάποδα τα χρόνια
Τα χρόνια που έζησες και που τα ξαναβρίσκω να πονούν
στο στήθος μου τη ζωγραφιά τους
Οδ. Ελύτης, Προσανατολισμοί, Η γέννηση της μέρας

Η γοργόνα του μέλλοντος χρόνου που βγαίνει μέσα από τη θάλασσα στις βόρειες ακτές της Κρήτης είναι το πρώτο που κλέβει την προσοχή μου. Ένα φιδίσιο γυναίκειο κορμί ξαπλωμένο μπρούμυτα, χαλαρό και ξένοιαστο, προστατευτικό, σταθερά παρόν, άλλοτε αστραφτερό στον ήλιο κι άλλοτε υπαινισσόμενο πίσω από τη θαλασσινή ομίχλη ή τα σύννεφα.
Κι ύστερα, καθώς η ματιά κονταίνει και αγγίζει τα πιο κοντινά, σέρνεται καμπυλωτά πάνω από τα μικρά υψώματα που δε δικαιούνται ακόμα το χαρακτηρισμό λόφοι.

Ο Ελύτης, όταν περπατάς στην Κρητική γη πάντα νοερά παρών:
Και στις πέτρες μέσα τράβηξε κλωστές
κι απ’ τα σπλάχνα της γης ανέβασε σχιστόλιθο
ένα γύρο σ’ όλη την πλαγιά τα πλατιά στερέωσε σκαλοπάτια
Οδ. Ελύτη, Άξιον Εστί, Γένεσις

Πέτρες. Βράχια. Κορφές. Χαμηλές κορυφές. Μακρύτερα ψηλότερες… Λιγοστό χώμα κι απέραντη θέα. Στο βάθος του ορίζοντα η θάλασσα.

Η γραμμή του ορίζοντα έλαμψε
ορατή και πυκνή και αδιαπέραστη
Οδ. ΕΛΥΤΗ, “ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ”, Η ΓΕΝΕΣΙΣ

και πλατύς επάνου ο ουρανός
για να διαβάζεις μόνος σου την απεραντοσύνη
Οδ. Ελύτη, Άξιον Εστί, Γένεσις

Οι εσοχές της στεριάς, οι κόλποι φαγωμένοι από τη θάλασσα που γλείφει ή γλύφει, παλεύει αεικίνητη και ανήσυχη να κινήσει τα ακίνητα και σκληρά βράχια. Και λίγο λίγο με την υπομονή της σε μακρύ χρονικό διάστημα τα καταφέρνει.

Εδώ πάνω όλα κινούνται στο ρυθμό του ανέμου, ανάλογα με τη δύναμη αντίστασης του καθενός.

ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΟΡΕΣ ΑΝΕΜΟΙ που ιερουργούνε
Οδ. Ελύτης, Άξιον εστί, Δοξαστικόν

Λεπτά χόρτα αναδεύονται σύγκορμα, καθώς η λεπτή παρουσία τους τα αναγκάζει να παραδοθούν χωρίς καμιά αντίσταση στον κυρίαρχο της κορυφής: τον άνεμο. Οι θάμνοι έχουν αναγκαστεί να προσαρμόσουν το μπόι τους στην ορμή του. Μόνο μια αγριοσυκιά, έχοντας προστατεύσει τον κορμό της στο στενό άνοιγμα του σπηλαίου, μπορεί με ασφάλεια να θροΐζει τα φύλλα της, αδιάφορη για την αγριότητα και το θυμό του, φρουρός του σπηλαίου, φύλακας άγρυπνος που κρύβει το άνοιγμά του αφήνοντας το γνωστό μόνο στους μεμυημένους.

Τα αρώματα, καθώς η θερμοκρασία ανεβαίνει, προσφέρονται γενναιόδωρα. Τα φυτά με προκαλούν να τα ακουμπήσω, να τα πειράξω για να απελευθερώσουν για χάρη μου τη το αρώμά τους, αυτό που οι φυλακισμένοι άνθρωποι των πολυκατοικιών ίσως δε θα γνωρίσουν ποτέ. Νιώθοντας τη μοναδικότητα της στιγμής, το δώρο που μου χαρίζεται δωρεάν χωρίς να το ζητήσω και χωρίς ανταλλάγματα, θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό. Ακουμπώ και πάλι το πόδι μου στο μυρωδάτο θάμνο που, ασήμαντος φαινομενικά, προεξέχοντας 5 μόλις εκ. από το έδαφος, υπερέχει από μια πετρώδη λακκούβα. Πέρασε πολλή ώρα για να καταλάβω το άρωμά της. Ναι, κάτι μου θυμίζει, καθώς το στομάχι μου ξεδιπλώνει ευχάριστες αναμνήσεις. Είναι η θρούμπη γεμάτη ροζ λουλουδάκια. Πανάκριβα αρώματα φυλακισμένα στα μικροσκοπικά φιαλίδια για να διατηρήσουν τη δύναμή τους απευθυνόμενα σε παχυλά βαλάντια, όταν η φύση ολόκληρη είναι ένα απέραντο αρωματοπωλείο που προσφέρεται δωρεάν και σε όλους: αυτή είναι η πραγματική σημασία της ισότητας, της ισονομίας και της δημοκρατίας.

Ήρθα εδώ “ζητώντας” . Ο Ελύτης μ΄ ακολουθεί διαρκώς…
Mια μέρα που ένιωθα να μ’ έχουν εγκαταλείψει όλα και μια μεγάλη θλίψη να πέφτει αργά στην ψυχή μου, τράβηξα εκεί που περπατούσα μες στα χωράφια χωρίς σωτηρία, ένα κλωνάρι άγνωστου θάμνου. Το ‘κοψα Κι το ‘φερα στο πάνω χείλι μoυ. Ευθύς αμέσως κατάλαβα ότι ο άνθρωπος είναι αθώος. Το διάβασα σ’ αυτή η στυφή από αλήθεια ευωδιά τόσο έντονα που πήρα να προχωρώ τα δρόμο της με ελαφρό βήμα και καρδιά ιεραποστόλου. Ώσπου, σε μεγάλο βάθος, μου έγινε συνείδηση πια, ότι όλες οι θρησκείες λέγανε ψέματα.
Ναι, ο Παράδεισος δεν ήτανε μια νοσταλγία. Ούτε, πολύ περισσότερο μια ανταμοιβή. Ήταν ένα δικαίωμα.
Οδυσσέας Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος, ΧΧVII

Χωρίς την ενημερωτική πινακίδα και με σημείο αναφοράς την αγριοσυκιά που καλύπτει το μικρό του άνοιγμά του το σπήλαιο είναι άγνωστο. Παραμένει αθέατο ακόμα κι αν φτάσεις πολύ κοντά του. Το μικρό στενό άνοιγμα του είναι ιδιαίτερα γοητευτικό με τον κορμό και τους κλώνους του δέντρου που φράσσουν σχεδόν την είσοδό του, δεν αφήνουν το φως όμως να εισβάλει στο εσωτερικό του, το οποίο αποκαλύπτεται στην όραση μόνο στην αρχή του.

Η είσοδος του σπηλαίου με ανατολικό προσανατολισμό μάς επιτρέπει να υποθέσουμε, με δεδομένη την πιθανότητα του λάθους, ότι η επίσκεψη των πιστών γινόταν όταν το σπήλαιο δεχόταν το περισσότερο φως, δηλαδή κατά την ανατολή του ηλίου ∙ ότι ανηφόριζαν νύχτα ακόμα από την Έπαυλη των Κρίνων της Αμνισού, σε μια νοητή κάθετη ευθεία προς το νότο, για ν’ αντικρίσουν την πρώτη αχτίδα του ήλιου να μπαίνει απρόσκλητη, αλλά ευπρόσδεκτη, μέσα από το περιορισμένο άνοιγμα στο πολυδαίδαλο σπήλαιο, να αποκαλύψει τι κρύβουν τα σκοτάδια του, για να παρακαλέσουν τη θεά του τοκετού και της γονιμότητας.

Αφήνοντας πίσω μου το φως, οι στίχοι του ποιητή χαράζουν σαν αναλαμπή το σκοτάδι της σκέψης:

ΓΡΗΓΟΡΟ ΦΩΣ
Έτσι δεν ήταν πάντα η ζωή
Γρήγορο φως που μπαίνει στο σκοτάδι;
Δημήτρη Περοδασκαλάκη, Με τον ξένο

Δεκατέσσερις χειραψίες με το χρόνο
ΔΟΚΙΜΟΣ ΜΟΝΑΧΟΣ ΤΟΥ ΑΘΕΑΤΟΥ
Θεέ
Πόσο το φως και το σκοτάδι
Έχει καθέναν από μας;
Δημήτρη Περοδασκαλάκη, Με τον ξένο

ΧΙ
Τα μάτια τον χωράνε τον καιρό
Τον τρέφουν με το φως και το σκοτάδι
Στα βλέφαρά τους πάντοτε κρατούν
Την πρώτη μνήμη που ξανάρχεται στο σώμα.
Δημήτρη Περοδασκαλάκη, Μες το λευκό και μες στο μαύρο

Το πρώτο που αντικρίζω, αυτό που με υποδέχεται φωτισμένο αρκετά από το φως της εισόδου, είναι ο ιερός σταλαγμίτης σε σχήμα κοιλιάς εγκύου με μικρή λακκούβα σαν τον ομφαλό. Σε αυτό το σημείο, οι έγκυες συνήθιζαν να τρίβουν την κοιλιά τους πιστεύοντας ότι θα έχουν καλό τοκετό.

Οι σκέψεις ξεπηδούν αυθόρμητα

φύσις
Η μήτρα της ζωής, της φιλοσοφίας, της σκέψης
βατή και άβατη
ποθεινή και δεδομένη
στο μέρος δυσθεώρητη
στο σύνολο ασύλληπτη
άπειρη ακόμα και στο ελάχιστο
στο πέραν αιωρεί επικίνδυνα και λυτρωτικά τη σκέψη μας.

Προχωρώντας λίγο ακόμα έρχομαι αντιμέτωπη με τις μεγάλες αντιθέσεις: το μέσα και το έξω, το ύψος και το βάθος, τo φως και το σκοτάδι, το φανερό και το κρυφό, το ορατό και το αόρατο, το προσιτό και το απρόσιτο, το γνωστό και το άγνωστο.

Στο κέντρο περίπου του σπηλαίου, υπάρχει ορθογώνιος βωμός γύρω από δύο κυλινδρικούς σταλαγμίτες που μοιάζουν με τις μορφές ενός άνδρα και μιας γυναίκας.

Ακόμα πιο μέσα, εκεί που δε φτάνει το λιγοστό φως της εισόδου, το σκοτάδι είναι ο νικητής του χώρου: ο προσωρινός ίσως που ενδέχεται κάθε στιγμή να ανατραπεί.

Είναι που από το βάρος του το φως
γίνεται μαύρο πίσσα
Σκυτάλη
Έκτωρ Κακναβάτος, Χαοτικά Ι

Λιγοστός ο αέρας και συχνά αποπνικτικός. Ελάχιστη ή καθόλου φυτική και ζωική ύπαρξη. Το νερό και η πέτρα είναι οι κυρίαρχοι του χώρου. Συγκεκριμένα η πέτρα όπως το νερό τη χτίζει, την πλάθει, τη ζωγραφίζει, τη χρωματίζει. Ποιος θα το ‘λεγε ότι η ρευστότητα του νερού με την υπομονή και τη δύναμη του χρόνου θα κατάφερνε να επιβληθεί και να διαμορφώσει τη στερεότητα των πετρωμάτων;

Τα πρώτα ασημένια δάκρυα
του βράχου μαργαριτάρια του
μέλλοντος, οι κατοπινοί
σταλαχτίτες.
Η ζωή αγωνίζεται
να εδραιωθεί όπου μπορεί.
Το αποτέλεσμα δεν το
σχηματίζει ούτε η πιο
τολμηρή φαντασία.

Εικόνες, σχήματα, κοιλότητες, εσοχές, δίπλες, κολώνες, ρυάκια, λοφάκια, στήλες ξεδιπλώνονται συνέχεια μπροστά μου. Αίθουσες μικρές και μεγάλες με ανοίγματα μικρότερα και ακόμα πιο μικρά που θ’ άξιζε για καθένα απ’ αυτά ν’ αφιερωθεί αρκετό μελάνι για τους αιώνες της διαδρομής τους να φτάσουν μέχρι εδώ και να μας πουν «να ‘μαι». Εδώ κι εκεί τραυματισμένοι σταλαγμίτες, σπασμένοι σταλαχτίτες κείτονται πτώματα νεκρά στο έδαφος έχοντας χάσει τη δυνατότητα να εξελιχθούν. Οι ακρωτηριασμένοι θα χρειαστούν χιλιετίες για να μεγαλώσουν μερικά εκατοστά.

Σταλαχτίτες και σταλαγμίτες ενώνονται σχηματίζοντας κολώνες που ενώνουν το πάτωμα με την οροφή του σπηλαίου. «Τα σαγόνια του καρχαρία», «η φιάλη», «η ακέφαλη λύκαινα» είναι ονομασίες που σχηματίζονται αυθόρμητα στο μυαλό μου. Πέτρινοι όγκοι, αγάλματα που στραφταλίζουν στο τεχνητό φως του φακού, κι ας μην υπάρχει κανείς να τα δει και να τα θαυμάσει. Χωρίς πολλούς παρατηρητές, χωρίς να ζητούν δημοσίευση, στη μοναξιά και στην απουσία των άλλων, με υπομονή και τέχνη δημιουργούν τα δικά τους θαύματα και περιμένουν…

Εδώ κι εκεί, αποκαλυπτόμενοι στο φως, οι χρωματισμοί των τοιχωμάτων. Αλλού πρασινωποί από την υγρασία, όπου φτάνει ακόμα το λιγοστό φως της εισόδου, αλλού κάτασπροι, αλλού ιριδίζοντες και αλλού κατακόκκινοι σα φωτιά, Σε ορισμένα σημεία μάλιστα έντονες σταλιές κόκκινου, σαν αίμα. Και δε θέλει πολύ η σκέψη, οδηγημένη από την τολμηρή φαντασία να ταξιδέψει παρασυρμένη από τα ερεθίσματα του χώρου. Μια αιμορραγία…

Λοιπόν ματώνουν τα σπήλαια; Κόκκινες κηλίδες απλωμένες εδώ κι εκεί. Άλλοτε σαν πληγή που αιμορραγεί άλλοτε σαν αίμα που εκτινάχθηκε και πιτσίλισε δεξιά κι αριστερά. Άλλοτε η πληγή χαίνουσα φαίνεται ανίατη κι άλλοτε το αίμα ξεραμένο από την πολυκαιρία στεγνό σαν κρούστα ξεφλουδίζει να πετάξει το νεκρό δέρμα για να μπορέσει ν’ αναπτυχθεί άλλο, υγιές, από κάτω. Πάνω στο αγνό τρυφερό άσπρο δέρμα των σπηλαίων, στην αστραφτερή ή ιριδίζουσα επιφάνειά τους μοιάζει σαν αποτρόπαιο έγκλημα που συντελέστηκε στα ξαφνικά.

Πρέπει να καταδυθείς στον υπόγειο κόσμο που ζούσε εκατομμύρια χρόνια και που θα κυλά στο χρόνο σιωπηλά, διακριτικά, αθέατος και μετά το σύντομο δικό μας πέρασμα απ’ αυτό τον κόσμο. Εδώ μέσα εξαφανίζεται ο υπόλοιπος κόσμος. Όλος ο κόσμος είναι αυτός ο περιορισμένος του σκότους που μεγεθύνει την ανθρώπινες φυσικές αδυναμίες που τονίζει την εξάρτηση από άγνωστες δυνάμεις που δεν υποπίπτουν στον έλεγχό του. Καταρρίπτοντας την αλαζονεία του, γυμνός ως πρωτογέννητος, χωρίς καμιά προστασία, έρμαιο άγνωστων και ανεξέλεγκτων δυνάμεων, έρχεται να δηλώσει την υποταγή του, την αδυναμία του και να παρακαλέσει για χάρη. Τίποτε άλλο δεν του δίνει σιγουριά, παρά αυτό το φοβερό άγνωστο που ικετεύει.

O ποιητής ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων
Τὶς …
Τίς ο Ὢν και ποῖος, ποδαπὸς καὶ ἡλίκος;
Αντωνυμίες: αντί ονόματος
Ἀρχὴ σοφίας ὀνομάτων ἐπίσκεψις:
η ζήτησις του γνωστού άγνωστου,
του άγνωστου γνωστού.

Τα διαχρονικά αναπάντητα φιλοσοφικά ερωτήματα επανέρχονται απαιτητικά και πάντοτε βασανιστικά…

Χρόνος αθροισμένος στην αρχέγονη σπηλιά∙
σταλαχτίτης και σταλαγμίτης:
Κάτι σαν αισθητικό αρχείο του χρόνου.
Κάτι σαν καλλιτεχνική αποκρυστάλλωση του καιρού.
Κάτι σαν υπέροχες πορσελάνες που προικίζει
το παρελθόν στο μέλλον.
Κάτι σαν αλατούχα βυζιά όπου ο χρόνος
συμπυκνώνοντας προσφέρει
τη γαλακτερή του κλεψύδρα, τη θηλή –στάλα
σε κάθε νεογέννητο
Μανόλης Πρατικάκης, Το νερό

Κοιτάζω να χωθώ, να χωθώ βαθιά, να ψάξω να βρω στο σκοτάδι, -τι αντιφατικός παραλογισμός αλήθεια- τη ζωή μου που κυλά στο φυσικό ηλιακό φως, όχι όμως και στο υπαρξιακό. Αναζητώ το βάθος για να αξιωθώ το ύψος, διεκδικώ τη βύθιση για να πετύχω την ανάδυση, το αμφισβητούμενο για να βρω το σίγουρο, το περιορισμένο για το άπειρο, το κρυφό για την αποκάλυψη.

Έχω την αίσθηση ότι έχω τρυπήσει το σκληρό κέλυφος του κόσμου και διεισδύω στο εσωτερικό του, ότι βρήκα το κρυφό μονοπάτι που θα με οδηγήσει στο άδυτο του κόσμου. Η αλήθεια αρχίζει να μου αποκαλύπτεται σιγά σιγά μέσα από το σκοτάδι, στο χώρο που χρησιμοποιήθηκε από τις αρχαίες θρησκείες ως τόπος λατρείας, ως καταφύγιο στους κινδύνους, ως φυσική στέγη στις καιρικές συνθήκες, ως φωλιά, καθώς αναπαράγει το σχήμα της, ως κρυψώνα, ως χώρος εξερεύνησης για τα ανήσυχα παιδιά της σκέψης. Σα σκοτεινός τάφος, που υποδέχεται στην αγκαλιά του το σώμα στη νέα του εκδοχή, στη νέα του ζωή ίσως, ανάλογα με το τι πίστεψαν οι άνθρωποι με την καθοδήγηση ή και τον καταναγκασμό ή και το μονόδρομο των θρησκειών στην ιστορική τους πορεία. Ένας τάφος που τον ανοίγεις για να δεις τι απέγινε το σώμα που του εμπιστεύτηκες, μετά από καιρό, όταν ο χρόνος που μεσολάβησε έχει γίνει ένας μεγάλος δάσκαλος. ¨Ενας τάφος όμως που έχεις τη δυνατότητα να εισέλθεις και να εξέλθεις ζωντανός. Θανάτω θάνατον πατήσας

Αναρωτιέμαι αν η εικόνα για τον Άδη που έπλασαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι ήταν μια εικόνα εμπνευσμένη από τα πολλά σπήλαια της ελληνικής γης. Αλλού σκοτεινός και αποτρόπαιος, όπως τα Τάρταρα, και αλλού μακάριος σαν τα Ηλύσια Πεδία.

Εκεί που το φως της δάδας εξαϋλώνει τις μορφές η σκηνή του Οδυσσέα στον Άδη, στη νέκυια της Ιλιάδας, που απεγνωσμένα πήγε να αγκαλιάσει τους ίσκιους των νεκρών, και κυρίως της μητέρας του, ξεπηδά ξαφνικά στον πόρο της μνήμης μου σαν αποκάλυψη.

Είναι περίεργο πώς μέσα στο φυσικό σκοτάδι ξυπνά το φως της σκέψης. Δεν είναι καθόλου να απορείς, μια φορά και μόνο αν εισέλθεις σε ένα σπήλαιο με ένα υποτυπώδες σύγχρονο φωτιστικό μέσο, ένα φακό, κι ακόμα περισσότερο με ένα κερί που η φλόγα του τρεμοσβήνει, καθώς κινείσαι στο ανισόπεδο πάτωμα του σπηλαίου, στο χώρο που παραμένει στο ημίφως, πώς οι όγκοι αλλάζουν συνεχώς διαστάσεις, μορφή και ταυτότητα.

Όταν η φωτοσκίαση δημιουργεί τερατόμορφους όγκους, τις σκιές τους, έχεις ταυτόχρονα μια διπλή παρουσία. Ο μύθος του σπηλαίου του Πλάτωνα είναι ο επόμενος που έρχεται να χτυπήσει την πόρτα της μνήμης με τα πραγματικά όντα και τις σκιές τους, δυσκολευόμενος μάλιστα να ξεκαθαρίσεις ποιο είναι το γνήσιο και το αυθεντικό, ποιο το αντίγραφο και το πλαστό, το «όντως ον» και το είδωλό του, τα αισθητά και τα νοερά, οι ιδέες και τα απεικάσματα. Κι αμέσως μετά: η γνώση είναι ανάμνηση. ‘Όλα εδώ μέσα βρίσκουν την εξήγησή τους σιγά σιγά.

Ακούστε, ακούστε την ηχώ
Στα κύματα της μνήμης
Πώς παφλάζει
Ακούστε, ακούστε αυτό το φως
Που μας μιλά για θάνατο
Που μας μιλά για θαύμα.
Δημήτρη Περοδασκαλάκη, Μες το λευκό και μες στο μαύρο

Ο τρόμος του άγνωστου. Αυτό που δε βλέπεις, που δεν ξέρεις πού, πώς, πότε κι από πού θα ξεπροβάλει ή αντικρίζεις παραμορφωμένο ξυπνά άλλες μνήμες, των σχολικών μας μαθημάτων: τα μυθολογικά τέρατα που έπλασε η φαντασία των προγόνων μας, αλλά και τους μπαμπούλες, που μέχρι σήμερα είναι το φόβητρο των μικρών παιδιών.

Το γίγνεσθαι διαρκώς παρόν, οι αλλαγές που επεσήμανε ο Παρμενίδης, σε κάνουν να αναζητήσεις το σταθερό που θα μείνει πίσω σου μετά την απομάκρυνσή σου από το χώρο, όταν θα πάψεις πια να τον ενοχλείς με την παρουσία σου, Γιατί συχνά θα βρεις σ΄ αυτό μόνιμους κάτοικους να σου υπενθυμίζουν, αν το έχεις ξεχάσει, ότι δεν είσαι ο μοναδικός κάτοικος αυτού του πλανήτη. Το σκοτάδι σε αναγκάζει αναδεικνύοντας τις αδυναμίες σου να μπεις στο ίδιο επίπεδο δύναμης, και σε κατώτερο ίσως από πουλιά, νυχτερίδες και κάθε είδους ζωύφια που έχουν βρει τον τρόπο μέσω της φυσικής επιλογής να επιβιώνουν ακόμα κι εκεί που δε φτάνει ούτε μια ακτίνα φυσικού φωτός να τρυπήσει, να ανοίξει μια χαραμάδα. Κι όμως έχουν μάθει να ζουν. Αυτός είναι ο δικός τους κόσμος, ο περιορισμένος.

Οι εικόνες, οι μνήμες, η σχέση με τον εξωτερικό κόσμο σιγά σιγά απομακρύνονται. Εδώ αναγκάζεσαι να δεις το πρόσωπό σου στον καθρέπτη της φύσης, να αναμετρηθείς μαζί του για να σφυγμομετρήσεις τις δυνάμεις και να δεις ότι δεν είσαι δεδομένα ανώτερος απ’ αυτά.

Όταν παίρνεις το δρόμο της επιστροφής προς την έξοδο του σπηλαίου και έπειτα στην έξοδο στο φυσικό φως του ήλιου, ένας κόσμος που αντικρίζεις, λες, για πρώτη φορά απλώνεται μπροστά σου. Το φως πιο δυνατό από ποτέ, καθώς οι αισθήσεις προσλαμβάνουν τα αντικείμενα με μεγαλύτερη ένταση. Τα συναισθήματα της άγνοιας, του φόβου αντικαθίστανται από τη λύτρωση και την κάθαρση. Είσαι έτοιμος σαν ξαναγεννημένος να συνεχίσεις τη ζωή σου.