ΧΛΟΗ ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΕΛΗ, Ο ΒΟΗΘΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΛΑΙΝ

  Θα μπορούσε να πει κανείς πάρα πολλά για το εμπνευσμένο μυθιστόρημα της Χλόης Κουτσουμπέλη ο Βοηθός του Κυρίου Κλάιν, να θίξει πολλά θέματα, όπως την πρωτότυπη θεματική, τη βαθιά ψυχογράφηση των προσώπων, την ενδιαφέρουσα ατμόσφαιρα που θυμίζει αστυνομικό μυθιστόρημα, τις αναφορές στην ελληνική και παγκόσμια λογοτεχνία, την τεχνική που συγγενεύει με το θέατρο και τον κινηματογράφο, την ποικιλία αφηγηματικών τρόπων, την επαφή που διατηρεί με τη σύγχρονη επικαιρότητα.

Αν έβαζα ένα τίτλο στην παρουσίασή μου, θα ήταν Ο βοηθός του κυρίου Κλάιν: μια φιλοσοφική ανάγνωση.   Επέλεξα να προσεγγίσω από   φιλοσοφική πλευρά το μυθιστόρημα, γιατί σχημάτισα την πεποίθηση ότι εμφορείται από βαθιά  στοχαστική διάθεση  και γιατί   αυτή η οπτική της συγγραφέως εμπλουτίζει το μυθιστόρημα με διαφορετικές εκδοχές και δημιουργεί αμφισημίες, που το καθιστούν εξαιρετικά γοητευτικό.

Θα ξεκινήσω με μια  γνωσιολογική προσέγγιση, ερευνώντας το θέμα της γνώσης.

γνωρίζει κανείς ό,τι αντέχει να γνωρίζει (σελ.  19)

Όταν ο κ. Κλάιν βγάζει από ένα βελούδινο πουγκί ζάρια, προκαλεί τον Στέφαν να παίξουν...

-Μάντεψε τι έχει μέσα, είπε σαρδόνια

-Ζάρια. Σε τι θα παίξουμε;

-Στην αλήθεια. 192.

Η γνωσιολογία του μυθιστορήματος ξεκινά  με άγνοια. Άγνοια είναι η απουσία γνώσης, η έλλειψη γνώσης της  πραγματικότητας, της αλήθειας ή η απόκρυψη της αλήθειας. Αναπόφευκτα η γνωσιολογία συναρτάται στενά με την οντολογία.  Αλλά τι είναι εδώ  πραγματικό και  αληθινό;

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

12 μια μαύρη λιμουζίνα πέρασε δίπλα του ξυστά/ θα μπορούσε να είναι νεκρός / σώος χάρη σε μια διαβολική σύμπτωση

O λόγος σκόπιμα αμφίσημος  συνάδει με την ασάφεια και τη  ρευστότητα της κατάστασης του Στέφαν. Ο παραπλανητικός λόγος του αφηγητή συμπαρασύρει τον αναγνώστη μαζί με τον ήρωα.

O αναγνώστης σχηματίζει με  βεβαιότητα την άποψη  ότι ο Στέφαν είναι ζωντανός. Θυμάμαι προσωπικά  ότι διάβασα επανειλημμένα το χωρίο για να βεβαιωθώ και κατέληξα  ότι ο Στέφαν επέζησε του ατυχήματος, στηριγμένη στο αντίθετο του πραγματικού: θα μπορούσε να είναι νεκρός, και στο σώος,   και συμπέρανα ότι είναι ζωντανός χωρίς να δώσω σημασία στο τι θα μπορούσε να σημαίνει χάρη σε μια διαβολική σύμπτωση. Όμως όποιος δεν είναι νεκρός δεν είναι κατ' ανάγκην ζωντανός, θα αναπτύξει στο μυθιστόρημα η Χλόη. Η παραπλανητική γνώση εδώ ισούται με άγνοια της πραγματικότητας, της πραγματικής κατάστασης του Στέφαν, που μάλιστα  δεν είναι πραγματικότητα…

Ενώ στην αρχή τα νήματα της άγνοιας  του αναγνώστη και του ήρωα Στέφαν κινούνται παράλληλα, στη συνέχεια παύουν να συμβαδίζουν. Οι προμετωπίδες των κεφαλαίων  υποψιάζουν  τον αναγνώστη, τον προετοιμάζουν για μια δεύτερη, διαφορετική  εκδοχή. Η βεβαιότητα  γρήγορα μετατρέπεται σε αμφιβολία και η πραγματικότητα καταρρέει.  Ο αναγνώστης αρχίζει να υποψιάζεται  ότι κάτι αφύσικο συμβαίνει. Η πορεία από την άγνοια στη γνώση αποκτά δραματικές διαστάσεις για τον ήρωα και συνιστά τραγική ειρωνεία για τον αναγνώστη, στοιχείο που κορυφώνει την ένταση,

94 εδώ μέσα …οξύνεται η αντίληψή μου, καταλαβαίνω πιο βαθιά

118 αποκτά ένα άλλο επίπεδο συνειδητότητας

138 οι μνήμες τον κατακλύζουν με καταπληκτική οξύτητα και διαύγεια

146 αυτή η καινούρια διαύγεια, η συνειδητότητα που έχει αποκτήσει εδώ μέσα είναι πολύ επώδυνη

 Τελικά το γράμμα του Χηλ λίγο πριν πεθάνει αποτελεί την πιο  σοβαρή προειδοποίηση και αποκάλυψη της πραγματικής κατάστασης του Στέφαν.

175 λέει η Μπόννυ στον Στέφαν  "Ο Κάφκα λέει σ ένα του γράμμα στη Μιλένα ότι η τιμωρία της κόλασης συνίσταται στο να  αναγκάζεται κάποιος να διεξέλθει μια φορά τη ζωή του με τη ματιά της γνώσης και το χειρότερο δεν είναι να αναθεωρεί τις προφανώς κακές του πράξεις, αλλά τις πράξεις που άλλοτε νόμιζε καλές"

Ο ήρωας νομίζει ότι ξέρει την αλήθεια, αλλά ο αναγνώστης γνωρίζει ότι εκείνος αγνοεί την πραγματική του κατάσταση, Ο Οιδίποδας καταστρέφεται όταν μαθαίνει την τραγική αλήθεια. Και ο Οιδίπους παρίσταται στο μυθιστόρημα μέσω του συμβολισμού του ονόματος της οικογένειας Ιντιπους. Ο συνειρμός είναι αναμενόμενος. Η απόκτηση γνώσης θα είναι καταστρεπτική, όπως και στη σοφόκλεια τραγωδία; Εκεί ο θεατής παρατηρεί τον Οιδίποδα να πληροφορείται  τα αμαρτήματά του. Στον βοηθό του κυρίου Κλαιν  ο αναγνώστης παρακολουθεί μέσα από δραματικές τεχνικές τον Στέφαν να επανεξετάζει όχι μόνο τα λάθη, αλλά κι εκείνα που είχε την πεποίθηση ότι ήταν σωστές επιλογές.

Και βέβαια η δραματική πορεία από την άγνοια στη γνώση  δεν αφήνει τον αναγνώστη ανεπηρέαστο. Γιατί βέβαια ο Στέφαν Χήροου είναι ο ήρωας, αλλά και ο αναγνώστης έχει να αναπολήσει τα δικά του βιώματα, τα δικά του σφάλματα.  Η Χλόη ωθεί  τον αναγνώστη να προπορεύεται ένα  βήμα, για να προλαβαίνει να κάνει τον δικό του απολογισμό, πριν ο Στέφαν κάνει τον δικό του. Τραγικός δεν είναι μόνο ο ήρωας· είναι και ο αναγνώστης, ο κάθε άνθρωπος.

Θα συνεχίσω στην οντολογία.

135 τι είσαι; μια ψυχή σ΄ένα περίβλημα

129 ό,τι δεν αλλάζει απλώς σαπίζει και πεθαίνει, η ακινησία και η ακαμψία είναι τα πραγματικά γηρατειά

202 αυτή ακριβώς είναι η κόλαση, ξέρεις. αυτή  η ατέλειωτη μοναξιά

Ας δούμε πιο αναλυτικά την οντολογία, γιατί  η γνωσιολογία συναρτάται άμεσα μαζί της.  Τι είναι πραγματικότητα στην περίπτωση του Στέφαν; Είναι ζωντανός ή νεκρός;
Μπαίνω στον πειρασμό να παραφράσω τον στίχο του Σεφέρη: τι είναι  ζωή τι μη ζωή και  τι τ΄ανάμεσό τους;

H αφιέρωση του βιβλίου στη μνήμη του Βασίλη μας φέρνει στη δική μας μνήμη το δημοτικό τραγούδι Του  νεκρού αδελφού, μια παραλογή  όπου, όπως θυμόμαστε, και εκεί συγχέονται τα δυο μεγαθέματα,  η ζωή και ο θάνατος. Υπάρχει ένας νεκροζώντανος, ένας αναστημένος νεκρός, ο Κωνσταντής, που επιστρέφει  στον κόσμο των ζωντανών και το γνωρίζει,  ενώ στο μυθιστόρημα της Χλόης  ο νεκρός Στέφαν παραμένει στον κόσμο των ζωντανών, αλλά το αγνοεί.

Στο δημοτικό η συνύπαρξη του νεκρού με τους ζωντανούς διασαλεύει τη φυσική τάξη και οι λαϊκές δοξασίες τη θεωρούν ανάρμοστη, με αποτέλεσμα για την αποκατάσταση της φυσικής τάξης των πραγμάτων να  προκαλείται ο θάνατος όσων ήρθαν σ΄ επαφή ή συνδέθηκαν μαζί του. Πρόκειται για μια  κοσμοθεωρία που συναιρεί αρχαιοελληνικά και χριστιανικά στοιχεία, με επικρατούντα τα χριστιανικά,  που αποβάλλουν  το αφύσικο και παράλογο, της  διείσδυσης του ενός κόσμου στον άλλο. Ούτε ο ζωντανός μπορεί να εισέλθει  στον κόσμο των νεκρών ούτε ο νεκρός να συνυπάρξει με τους ζωντανούς.

Παραδείγματα - ολίγα ομολογουμένως- στον αρχαίο ελληνικό κόσμο ανήκουν στο χώρο του μύθου. Οι μεγάλοι ήρωες  Οδυσσέας, Ηρακλής και Θησέας, αλλά και άλλοι, όπως ο Άδωνις συγγενική ονομασία του Άδη/ θανάτου, ο Ορφέας, συνδεδεμένος με τα Ορφικά μυστήρια,  οι Διόσκουροι, που  έχουν τις ρίζες τους σε θρησκευτικές δοξασίες, επισκέφτηκαν τον κόσμο των νεκρών και επέστρεψαν αλώβητοι.

Ο σκοπός πολλών αρχαίων πολιτισμών ήταν, η επ' αόριστον παράταση της ζωής,  ή άρση του θανάτου,  η κατάκτηση της αθανασίας κι εφόσον το σώμα είναι  φθαρτό, η φιλοσοφική θεωρία του δυισμού που συναντάται σε πολλές θρησκείες επιτρέπει στο άυλο τμήμα του ανθρώπου, την ψυχή,  να γευτεί την αθανασία. Η προετοιμασία της ψυχής γίνεται στον χρόνο των σαράντα ημερών, κατά τον οποίο  η ψυχή πλανάται ακόμα στον κόσμο των ζωντανών. Όλα αυτά γίνονται ανεκτά στο πλαίσιο του φανταστικού, με την ελπίδα ότι τα όρια ανάμεσα στους δυο κόσμους δεν είναι αδιαπέραστα, αλλά  ο ζωντανός μπορεί να επισκεφτεί το χώρο των νεκρών και να μάθει  τα μυστικά της αιωνιότητας.

Ο χριστιανισμός διαχώρισε τους δύο κόσμους με εξαιρέσεις λίγων ανθρώπων, του Λαζάρου, του γιου του εκατόνταρχου, της κόρης του Ιαείρου και φυσικά του θεανθρώπου Χριστού.

Στο χώρο της επιστήμης η επαναφορά ενός ανθρώπου στη ζωή μετά από μια ανακοπή π.χ. είναι το ευκταίο και δεν προκαλεί κανένα προβληματισμό. Ο προβληματισμός προκύπτει από τον φόβο που προκαλεί η άγνοια, η άγνοια  για το επέκεινα της ζωής ή για το ενδιάμεσο διάστημα προετοιμασίας της ψυχής. Αφηγήσεις ανθρώπων που επανήλθαν μετά από επεισόδια ανακοπής ανήκουν στο χώρο της παραψυχολογίας, καθώς η επιστήμη δεν μπορεί να δώσει κάποια πειστική ερμηνεία. Έτσι το θέμα μπορεί να τροφοδοτήσει τον χώρο της θρησκείας, όπου  κυριαρχεί η πίστη, η αποδοχή  δηλαδή του αναπόδεικτου και  όπου η λογική είναι περιορισμένη και βεβαίως την τέχνη.

H οντολογία του μυθιστορήματος λοιπόν εστιάζει στη μεταφυσική,   καθώς εξετάζει το επέκεινα της ζωής.

Στον βοηθό του κυρίου Κλάιν η Χλόη υιοθετεί  τη δοξασία με κύρια προέλευση ανατολική για την κατάσταση μπάρντο, κατά την οποία η ψυχή του νεκρού παραμένει για σαράντα μέρες στον κόσμο των ζωντανών.

Τι εξυπηρετεί η παραμονή αυτή;

Ένας νεκρός ανάμεσα στους ζωντανούς, μπορεί να κάνει ανασκόπηση της ζωής του, να συνειδητοποιήσει τα σφάλματά του και  να προετοιμάσει την ψυχή του για την αιωνιότητα.

Ο  δυισμός  εστιάζει στην κατάσταση προετοιμασίας  της ψυχής. Μετά το ατύχημα το σώμα του Στέφαν συνεχώς φθίνει, η μάζα του μειώνεται, οι αισθήσεις του ατονούν, όλο και περισσότερο βυθίζεται σε βαθύ ύπνο.

143 βάζει το παντελόνι του, αλλά αυτό πια του πέφτει τόσο πολύ, παρά τη σφιχτή ζώνη που προσπαθεί να το συγκρατήσει

188 κάνει μια προσπάθεια να ξαναβάλει τον εαυτό του μέσα στο σώμα του και το σώμα του μέσα στη φόρμα του

204 το παντελόνι του χωράει άλλους δυο σαν αυτόν και η μπλούζα του πλέει

χάνει κιλά

202 χάνω τη γεύση μου

Πολιτική φιλοσοφία - πολιτισμός- Ηθική

Τι είναι  πολιτική; Ό,τι σχετίζεται με την πόλη. Και η πόλη; ετυμολογικά σχετίζεται με τους πέλας, τον πλησίον, το πολύς, το πλήθος. Και τι είναι πολιτισμός; το δημιούργημα εντός πόλεως, που απευθύνεται στο κοινωνικό σύνολο και στοχεύει στην πρόοδό του.

Γύρω από τον Στέφαν συνυφαίνονται τα προβλήματα της ανθρωπότητας, η αποτυχία του ανθρώπινου πολιτισμού.

Ήταν σίγουρα παράξενοι καιροί, αρχές του εικοστού αιώνα κι ο άνθρωπος στην αλυσίδα της εξέλιξης, αντί να ορθώνεται γονάτιζε και άφηνε όλο και περισσότερο τον χιμπατζή  να κυριαρχεί στον εγκέφαλό του . Πόλεμοι μαίνονταν, μια τεράστια οικονομική κρίση μάστιζε τον κόσμο, όλο και περισσότεροι άνθρωποι κουβαλούσαν το σπίτι τους στην πλάτη, παιδιά πνίγονταν στη θάλασσα.-

Ο κύριος Κλάιν είναι αφεντικό στην παλιά πόλη, την περιοχή του περιθωρίου, της βίας και των ναρκωτικών, όπου ο Μπίλλυ δούλευε γι αυτόν. Οι άνθρωποι της Παλιάς πόλης είναι ο κόσμος των απόκληρων, των κολασμένων.: η παλιά πόλη είναι ένα χωνευτήρι. Όποιος μπαίνει εκεί δεν ξαναβγαίνει.

Η Χλόη  παρουσιάζει με έναν  ρεαλισμό  στα όρια  της αντοχής σκηνές φρίκης από βομβαρδισμούς και το θαλάσσιο ταξίδι των προσφύγων που καταλήγει  στον πνιγμό του Σβεν με την αφοπλιστική ειλικρίνεια ενός  παιδιού και την στέρεη επιχειρηματολογία ενός ενήλικα,  ενώ η επιλογή του  πρωτοπρόσωπου ομοδιηγητικού αφηγητή οδηγεί την  ένταση σε κορυφαία επίπεδα.

Ο Σβεν, το νεκρό παιδί αφηγείται:161

167 Δεν ξέρω γιατί άρχισε ο πόλεμος . Δεν έχει σημασία εξάλλου. Η μαμά μου λέει ότι πάντα υπάρχει μια αφορμή, δηλαδή ένας ψεύτικος λόγος που καλύπτει τον πραγματικό. Ο αληθινός λόγος έχει να κάνει πάντα με εξουσία, χρήμα και δύναμη. Την εκμετάλλευση του αδύναμου από τον δυνατό. Πάντα, λέει η μαμά, στην ιστορία οι άνθρωποι μεταμφίεζαν τον αληθινό λόγο, άλλοτε τον έντυναν με άμφια και ιερά και τον βάφτιζαν σταυροφορία, , άλλοτε του κολλούσαν  μια ιδεολογία και τον βάφτιζαν απελευθερωτικό ή δημοκρατικό υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων, των μειονοτήτων που καταπιέζονται, κουλουπού κουλουπού, πάντα όμως, έλεγε η μαμά μου, πίσω από κάθε πόλεμο βρισκόταν ένας Κάιν και ένας Άβελ. Αδέλφια που μάλωναν ποιος θα φάει τη φακή του άλλου.

Εμένα η ζωή μου ήταν από την αρχή σημαδεμένη τράπουλα. …Θα ολοκληρωνόμουν μέσα στον ίδιο τον κύκλο μου και η μόνη διαφορά που θα έκανα ποτέ θα ήταν στη ζωή της μαμάς μου. Ίσως γι΄αυτό μου δόθηκε  η Αποστολή.

και δεν είναι   ο μόνος: 205 είμαστε πολλά, πάρα πολλά, κάθε μέρα και περισσότερα

Γι αυτό ζητά από τον Στέφαν να δώσει την καρδιά του για ένα συγκεκριμένο παιδί  σ΄ ένα νοσοκομείο στην παλιά πατρίδα.

Δέχομαι, χαμογελάει ο Στέφαν.

Δέχομαι, επαναλαμβάνει.

Δέχομαι, φωνάζει δυνατά και η φωνή του αντηχεί στο χολ, καθώς κάνει μια περιφορά με τα χέρια τεντωμένα διάπλατα γύρω από τον εαυτό του.

206  Δίνει έτσι μια λύση, γίνεται δότης ενός βασικού οργάνου ζωής με το συμβολισμό που έχει, της έδρας των συναισθηματικών λειτουργιών.

Μια ζωή τελειώνει και μια νέα αρχίζει, Ο νέος κόσμος  που αχνοφαίνεται  προϋποθέτει μια στενή ανθρώπινη σχέση, την ανθρωπιά, ως διαφυγή από τον σαθρό κόσμο μας.

Η αγάπη ως πράξη είναι  το ευρύτερο πολιτικό μήνυμα, ως συνειδητή ενεργός συμμετοχή , ως συμπαράσταση και βοήθεια στον πόνο, την δυστυχία, τη φτώχεια, την αδικία, την προσφυγιά.

 Ως αναγνώστης βρίσκεσαι μέσα στην πολυκατοικία και ανεβοκατεβαίνεις μαζί με τον Στέφαν τους ορόφους διεισδύοντας στο εσωτερικό των διαμερισμάτων - ψυχών. Ο παντογνώστης αφηγητής είναι  η επιβεβλημένη επιλογή αφήγησης για να γνωρίσουμε τόσες βασανισμένες ψυχές,.

Η Χλόη Κουτσουμπέλη επενδύει στον άνθρωπο, επενδύει στην αγάπη. Γι΄αυτό οι ήρωές της δεν είναι άψυχα δημιουργήματα μιας νωχελικής  συγγραφής σε ένα αναπαυτικό γραφείο. Έχει  γεννήσει τους ήρωές της. Τους κυοφόρησε στην οδύνη της απώλειας και  τους γέννησε  στην ελπίδα της ίασης.

Μόνον η αγάπη: Αυτό είναι το ηθικό μήνυμα που ακούγεται από το στόμα ενός νεκρού παιδιού που προσπαθώντας να ξεφύγει από τον παραλογισμό του πολέμου και τον θάνατο βρίσκει το θάνατο από πνιγμό κάπου στα νερά της Μεσογείου.

Ιστός αράχνης είμαστε, ακούει τη φωνή της μητέρας του τότε να λέει , ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι  ανάμεσα στους άπειρους κόσμους, κάποιος μας φυσά κι εμείς ξεκολλάμε και ταξιδεύουμε στα Σύμπαντα. Του εδώ και του Αλλού. Και μόνον η αγάπη είναι η συγκολλητική ουσία, η επιλογή μας, αυτό που μπορεί να δώσει κάποιο νόημα στην παράξενη περιπέτεια, στο Χάος της ζωής μας.

Αλλά υπάρχει και συμπλήρωση:

177 ξαφνικά είχε την αίσθηση ότι η Μπόννυ του έλεγε κάτι πολύ σημαντικό, ότι του έδινε ένα κλειδί, τον βοηθούσε να λύσει ένα αίνιγμα.

176 εκείνο το τυρόψωμο που έφτιαξες για τους άπορους στην κουζίνα μου ίσως ήταν και η πιο χρήσιμη πράξη της ζωής σου, νεαρέ μου

178 βοήθησες και βοηθώντας βοηθήθηκες

179 Αγαπήθηκα… κάποια μητέρα με αγάπησε άνευ όρων, υπήρξα κομμάτι ευλογημένης μήτρας…

Εν τέλει,   τι είδους βοήθεια παρέχει ο Στέφαν ως  βοηθός του κυρίου Κλάιν; Αν ο κ. Κλάιν δεν είναι άλλος από τον θάνατο, ή τον Γκάμπριελ Κλάιν,  τον αρχάγγελο Μιχαήλ,  τον αρχαίο ψυχοπομπό Ερμή, ποιος  είναι  ο ρόλος ενός ανθρώπου δίπλα του, ενός ανθρώπου που  μάλιστα βρίσκεται στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου; Και σε ποιον προσφέρεται η βοήθεια αυτή;

Όταν ο Στέφαν  παίζει μαζί του ζάρια, ξέρει ότι δεν έχει επιλογή, όπως κι ο Διγενής στα μαρμαρένια αλώνια. Η  ανθρώπινη μοίρα είναι η θνητότητα. Η Πάροδος της Αντιγόνης  αναγνωρίζει στον θάνατο τα όρια της ανθρώπινης δεινότητας και η Αντιγόνη το αποδέχεται, όχι όμως ως το χειρότερο κακό.

θανουμένη γαρ εξήδη, τι δ΄ου; (το ' ξερα πως θα πεθάνω, πώς όχι;)

Ο θάνατος και στην περίπτωση του Στέφαν γίνεται  συνειδητή επιλογή, έχει τη συναίνεσή του.  Αφού συνειδητοποιήσει τα σφάλματά του, ακόμα κι εκείνα που διέπραξε με αγαθές προθέσεις, ως  νεκρός ανάμεσα στους ζωντανούς, μπορεί να συνυπάρχει με νεκρούς, αλλά και με πρόσωπα που βρίσκονται στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου, με ζωντανούς νεκρούς της καθημερινότητας. Το νεκρό παιδί, θύμα του παραλογισμού της σύγχρονης ζωής, γίνεται ο μεσάζων σωτηρίας, ένας  σωτήρας που θα οδηγήσει τον Στέφαν να βρει σκοπό ύπαρξης στο τελευταίο  μικρό διάστημα της επίγειας ζωής του. Στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου λοιπόν αποκαλύπτεται το μυστήριο, διαπιστώνεται το νόημα και ο σκοπός της ζωής.

Σημασία έχει πριν πεθάνεις να δώσεις νόημα και σκοπό στη ζωή σου, ώστε ο θάνατος σου να γίνει ευεργετικός για τη ζωή των ζωντανών, κι αυτό να το κάνεις από αγάπη.

Από αγάπη θα συγκατατεθεί πρόθυμα ο Στέφαν να δωρίσει την καρδιά του. Είναι  η προσωπική υπέρβαση, η υπέρβαση του εγώ στο συλλογικό και πανανθρώπινο εμείς. Ο Στεφαν με την προσωπική του ενδοσκόπηση απεγκλωβίζεται από την εγωιστική του προσήλωση, απελευθερώνει τις δυνάμεις του, για να οδηγήσει τους ενοίκους στην προσωπική τους απελευθέρωση. Είναι μια σχέση αμφίδρομη. Ο Στέφαν θα επηρεαστεί από την παρουσία των ενοίκων, αλλά και η δική του παρουσία θα αποβεί καταλυτική στα δικά τους αδιέξοδα.

Το φιλοσοφικό μήνυμα του βιβλίου: ο απελεύθερος δεσμώτης απελευθερώνεται από τα δεσμά του φόβου που προκαλεί ο εγωισμός και η  άγνοια  και απελευθερώνει με την αγάπη του τους υπόλοιπους από τη δυστυχία.  Η παρουσίαση στον μικρό περιορισμένο κόσμο μιας πολυκατοικίας που γεωγραφικά μπορεί να ενταχθεί παντού και πουθενά,  σε έναν  σαραντάημερο της σύγχρονης εποχής χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις και πρόσωπα με ονόματα σημαίνοντα, όπως στις προφορικές λαϊκές αφηγήσεις πλατειάς απήχησης, προσδίδει την ευρύτητα που απαιτεί το θέμα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Κάνε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά, έγραψε ο Ελύτης. Το άλμα αυτό για τη Χλόη Κουτσουμπέλη είναι η αγάπη, τα έργα αγάπης που αφήνεις πίσω σου.

Ένα τέτοιο  δώρο αγάπης μας άφησε η Χλόη, τον Βοηθό του κυρίου Κλάιν.

Scribo, ergo sum: Η ποίηση δεν είναι ιδιότητα∙ είναι ταυτότητα. Χλόη Κουτσουμπέλη, Tο σημείωμα της οδού Ντεσπερέ

Γράφω ακόμα (πρόσωπο α΄): Έτσι μας συστήνεται η ποιήτρια εξαρχής, στο πρώτο κιόλας ποίημα, τον πρόλογο, όπως τον ονομάζει. Αυτό είναι το στίγμα του δημιουργού. Για να καταλήξει στο τελευταίο, τον επίλογο: Είσαι μια συλλογή ποιημάτων που τελειώνει. (πρόσωπο β΄).

    Είναι αυτό το ακόμα που συνείρει το «είμαστε ακόμα ζωντανοί», κι αυτό στη σκέψη «ζω και γι΄αυτό μπορώ και γράφω, ή γράφω, γι΄ αυτό μπορώ και ζω:  γράφω, άρα υπάρχω. Scribo, ergo sum. Η ενέργεια της ποιητικής γραφής  δεν αποτελεί απλό χαρακτηριστικό ή ιδιότητα: είναι η ίδια η ταυτότητα του ποιητή, ο συνδετικός κρίκος με τη ζωή και την ύπαρξη. Η ύπαρξη ταυτίζεται με την ποίηση, η ποίηση αποδεικνύει την ύπαρξη και αργότερα σηματοδοτεί και νοηματοδοτεί την ύπαρξη.

1  Πρωταρχική ενέργεια η ποίηση, και μέσω αυτής οι προσωπικοί ψίθυροι στην προσπάθεια επικοινωνίας κοινοποιούνται, δημοσιοποιούνται: γίνονται ποιήματα.

Ο καλύτερος τρόπος

Να ψιθυρίσεις κάτι αυστηρά προσωπικό

Είναι να το φωνάξεις σε χωνί

Στο μέσον της πλατείας

Και, κάπως έτσι,

Κάποιος κάπου κάποτε

Έγραψε τον πρώτο στίχο

2 Ο χρόνος που κυλά, η ίδια η ζωή αναγνωρίζονται ως  ποίηση.

Ένας λαγός με μεγάλες δρασκελιές 

Διασχίζει τη μέρα της

Υποτίθεται πώς είσαι ποίημα; Τον ρωτάει

3 Ποιήματα είναι τα αγέννητα παιδιά της Αντιγόνης.

Κάθε μέρα η Αντιγόνη ποτίζει λάχανα

Μήπως κι από μέσα ξεπηδήσουν

Τα έμβρυα που δεν κυοφόρησε ποτέ.

Το αποκαλεί γραφή. 42

4 Η ποιήτρια καθιστά κοινωνό τον αναγνώστη στη διαδικασία της γραφής (μυθιστόρημα, ποίημα ή δοκίμιο), γιατί κρίνει ότι δεν μπορεί να μη μοιραστεί μαζί του  αρκετή δόση μαγείας:

Έτσι , φίλοι μου, γράφονται τα ποιήματα,

Τις σκοτεινές νύχτες του καλοκαιριού στο Πήλιο 32

Αλλού όμως αγανακτεί   που ο αναγνώστης θα γίνει αδιάκριτος

 λαθραναγνώστης,

κανίβαλος που θα τραφείς από τη σάρκα μιας αγάπης.

Η γραφή αποτελεί ένα σκληρό, εξοντωτικό και δύσκολο μάθημα ζωολογίας, γι’ αυτό αντιδρά έντονα σε όσους δεν κατανοούν την ποιητική πράξη - μετουσίωση, αλλά αντιμετωπίζουν με  ελαφρότητα τον έρωτα και τη γραφή, τους οποίους ειρωνεύεται:

Λογοτεχνία είπαμε πως κάνουμε

Δεν ερωτευόμαστε ποτέ στ αλήθεια  40 και

Είσαι σκέτη λογοτεχνία, μου πέταξε τότε θυμωμένα 22

5 Το παρελθόν με το πέρασμα του χρόνου  που ολοένα μακραίνει δείχνει το απόσταγμά του: πικρά, αλλά ξεκάθαρα συμπεράσματα. Οι απογοητεύσεις, οι διαψεύσεις και οι ανατροπές, οι πικρές αναμνήσεις από ερωτικούς συντρόφους ή το οικογενειακό περιβάλλον, η κούραση, η μοναξιά, ο χρόνος που περνά χαράζοντας παγόβουνα ρυτίδες στο πρόσωπο,  εντούτοις καταλήγουν στο συμπέρασμα της Αντιγόνης:

Το μίσος είναι κόσμος άκοσμος.

Μισός

Η αγάπη όμως

Δεν γερνά ποτέ.

6 Ο έρωτας ταυτίζεται με την ποίηση

Όταν έγινε πενήντα εφτά το αντάλλαξε (το ερωτικό  σώμα)

 Μ ένα ζευγάρι κόκκινες γαλότσες

Για να γράφει ζεστά ποιήματα 

Το ερωτικό σώμα ανταλλάσσεται με την πράξη της ποιητικής γραφής

7. Οι υπαρξιακές αναφορές είναι συχνές και έντονες

ήρθαμε άραγε ταγμένοι

Ή είμαστε μονάχα

Νυκτόβια τυφλά όντα

Που τρυπάμε μάταια το σκοτάδι

Απέλπιδες ανθρακωρύχοι

Ανόσιοι τυμβωρύχοι

Σκαπανείς;

Με το α'  πληθυντικό της συλλογικής μοίρας

Ίσκιοι παραμένουμε ως το τέλος

Και

ΗΓ μεγάλη πολική νύχτα απλώνεται στον κόσμο

Το χιόνι λευκή αρκούδα  θα καταπιεί τη γη.

Όλα γύρω μας γερνούν.

Παγόβουνα ρυτίδες στην επιφάνεια του προσώπου

Τι άραγε θα έχει απομείνει από μας  σ΄ αυτή τη γη;

Σκόνη στα δάχτυλα κάποιου θεού που θα φυσήξει

Καθώς αναρωτιέται ποιο είναι αυτό που αξίζει να μείνει ως μοναδικό στοιχείο από τον καθένα μας, στοιχείο της ύπαρξής μας,  αυτό που δίνει νόημα και σκοπό στη ζωή μας ανακαλύπτει  την απάντηση στην ποίηση. Η ποίηση είναι η δικαίωση της ύπαρξης:

Και κάποιος είπε

Ένα μονάχα στίχο να προλάβουμε να αρθρώσουμε

πριν μας καταπιεί σκοτάδι    

Για να καταλήξει ότι  ποίηση είναι, όχι απλά το υψηλότερο στάδιο της ζωής μας, αλλά  η ίδια η ύπαρξή μας.

Είσαι μια συλλογή ποιημάτων που τελειώνει.

   Στο Σημείωμα της οδού Ντεσπερέ Ποίηση, ύπαρξη και αγάπη συμπορεύονται, κι από τα τρία η ποίηση είναι αυτό που μένει τελικά. Και δεν είναι μια προσωπική εκδοχή. Οι ήρωες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, από την αρχαία ελληνική γραμματεία, τους μύθους και την ξένη λογοτεχνία, προσδίδουν μια ευρύτερη προοπτική. Σε μια πολυεπίπεδη συλλογή με καίρια δίπολα τον μύθο και τον λόγο, το παρόν και το παρελθόν, το σώμα και το πνεύμα, τη ζωή και το θάνατο,  ο λόγος μεταφορικός, συμβολικός, τολμηρός -ένας λόγος σημαίνων- με την βασίλισσα των εκφραστικών μέσων, την εικονοποιία, μετουσιώνει την  ίδια την ύπαρξή μας σε ποίηση.

Αλλαγή καιρού

...ξεχάστηκε σχεδόν και η ουλή...

Μόνο κάποιες φορές

Όταν αλλάζει ο καιρός

Και πέφτει χιόνι παγωμένο

Πονά τα κόκκαλα η απουσία σου…

Θαυμάσια που τρέχει ουρανός...

Θαυμάσια που τρέχει ουρανός, 
αν κρίνεις απ' τα σύννεφα
Οδυσσέας Ελύτης, Εκ του Πλησίον

Κοιτάξαμε τον ουρανό.
Δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ο ουρανός,
αυτός που πάντα κοιτάμε και δε βλέπουμε:
τα σύννεφα,
γαλάζιο αχνό ή πιο βαθύ,
κάποια πουλιά ή ένα αεροπλάνο,
το ροζ, το μωβ ή το ερυθρό του δειλινού
των φωτογράφων ή ερωτευμένων.
Ύστερα κάποιος αναφώνησε ένα στίχο
κι ο ουρανός άρχισε να τρέχει βιαστικά…

Πηνελόπη

Κι αν άργησα να ρθω
μιαν Πηνελόπη έψαχνα να μη σου μοιάζει
να φεύγει όταν την ξεχνούν
Οδύσσειες δικές της να χαράζει

Σημεία στίξης

Τελεία.
Κεφαλαίο και συνεχίζουμε …
με κόμματα, τελείες,
πολλά ερωτηματικά, παύσεις, θαυμαστικά
κι άνω στιγμές.
Δε σταματάμε
παρά μόνο
στην τελευταία παύλα.

Όταν ήμουν παιδί, η θάλασσα φαινόταν ένα τρίγωνο
όταν την πρωταντίκρισα ευθεία επιφανείας
και τώρα μοναχά βυθός...